مثلها از نظر زیبایی‌شناسی دو گونه‌اند:

8-5. مثلها از نظر زیبایی‌شناسی دو گونه‌اند:

الف) ساده: که جمله‌ای ساده است.

سرمایه‌ی کاسب پول است. سرمایه‌ی دلال دروغ. (شهری)

از خانه­ی قاضی یک نان درآمد، سگش هم دنبالش بود. (دهخدا)

ب) ادبی: در این دسته آرایه‌های لفظی و معنوی بر حسن و زیبایی مثلها می‌افزاید:

عکس: چه سر به کلاه، چه کلاه به سر. (شکورزاده)

جناس: جان می‌دهد، جامه نمی‌دهد. (دهخدا)

تصویرسازی: جای پای سگ را با نان سنگک اشتباه گرفته. (شکورزاده)

موازنه: چغندر گوشت نشود، دشمن هم دوست نشود. (بهمنیار)

تکرار: ظرف ظرف مس، فرش فرش قالی، نان نان گندم، دین دین محمّد. (دهخدا)

سجع: همان خر سیاه است وهمان راه آسیا. (بهمنیار)

ایهام: دزد نگرفته پادشاه است (دهخدا)1. دزدی که دستگیر نمی­شود پادشاهی می­کند؛ 2. تنها دزدی که نمی‌توان گرفت پادشاه است.

قلب: طبّالی به از بطّالی. (دهخدا)

تضاد: جنگ اول به از صلح آخر. (دهخدا)

کنایه: این سر خر که راه داد به بستان. (بهمنیار)

مراعات­نظیر: بالای گود زورخانه نشسته می‌گوید لنگش کن. (بهمنیار)

اغراق: شکم درویشان تغار خداست. (شکورزاده)

تلمیح: گنجشک یک پولی انا اعطینا نمی­خواند. (شکورزاده)

جان‌بخشی: دیگ به دیگ می‌گوید رویت سیاه. (دهخدا)

واج‌آرایی: خدا ایمان می‌خواهد، عزراییل جان، زن و فرزند نان. (دهخدا)

9-5. مثلها از نظر مثلهای رایج در فارسی یا منظوم است یا منثور.